వార్తలు

Apple Cultivation: ఆపిల్‌ సాగులో మెలకువలు

1
Apple Farming
Apple Farming

Apple Cultivation: వృక్షశాస్త్రం- ఆపిల్‌ ఒక ఆకురాల్చే చెట్టు, సాధారణంగా సాగులో 2 నుండి 4.5 మీ. (6 నుండి 15 అడుగులు) ఎత్తు మరియు అడవిలో 9 మీ. (30 అడుగులు) వరకు పెరుగుతుంది. సాగు చేసినప్పుడు, పరిమాణం, ఆకారం మరియు కొమ్మ సాంద్రత రూట్‌ స్టాక్‌ ఎంపిక మరియు ట్రిమ్మింగ్‌ పద్ధతి ద్వారా నిర్ణయించబడతాయి. ఆకులు ముదురు ఆకుపచ్చ రంగులో ఉంటాయి.

Apple Farming

Apple Farming

పుష్పాలు:
ఆకులు పెరగడం వల్ల వసంతకాలంలో పుష్పాలు ఉత్పత్తి అవుతాయి. పుష్పాలు స్పర్స్‌ మరియు కొన్ని పొడవైన రెమ్మలపై ఉత్పత్తి చేయబడతాయి. 3 నుంచి 4 సెం.మీ. పువ్వులు తెలుపు గులాబి రంగులో ఉంటాయి. పుష్పగుచ్చంలో 4 నుండి 6 పుష్పాలు ఉంటాయి. ప్రతి పుష్పంలో 5 ఆకర్షణ పత్రాలు ఉంటాయి. పుష్పగుచ్చం యొక్క మధ్య పుష్పాన్ని ‘‘కింగ్‌ బ్లూమ్‌’’ అని పిలుస్తారు. ఇది మొదట తెరుచుకుంటుంది మరియు పెద్ద పండును అభివృద్ధి చేయగలదు.

పండు వేసవి చివరలో లేదా శరదృతువులో పరిపక్వత చెందిన ఒక పోమ్‌. వాణిజ్య పెంపకందారులు మార్కెట్‌ ప్రాధాన్యత కారణంగా 7 నుండి 8.5 సెం.మీ వ్యాసం ఉన్న ఆపిల్‌ను ఉత్పత్తి చేయాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకున్నారు. కొంతమంది వినియోగదారులు, ముఖ్యంగా జపాన్‌లో ఉన్నవారు పెద్ద ఆపిల్‌ ను ఇష్టపడతారు, అయితే 5.5 సెం.మీ కంటే తక్కువ పరిమాణం ఉన్న ఆపిల్‌, జ్యూస్‌ తయారు చేయడానికి సాధారణంగా ఉపయోగించబడతాయి మరియు తక్కువ తాజా మార్కెట్‌ విలువను కలిగి ఉంటాయి.

Also Read: హిమపాతం కారణంగా సంతోషంగా వ్యక్తం చేస్తున్న యాపిల్ రైతులు

వాతావరణం:

  • ఆపిల్‌ సమశీతోష్ణ మండలంలో పెరిగే పండ్ల చెట్టు. ఎదుగుదల కాలంలో సగటు వేసవి ఉష్ణోగ్రత 21-24 శాతం వరకు ఉండాలి. మంచి రంగు అభివృద్ధి కోసం సమృద్ధిగా సూర్యరశ్మి లభించే ప్రాంతాలలో యాపిల్‌ ఉత్తమంగా విజయం సాధిస్తుంది.
  • సముద్ర మట్టానికి 1500- 2700 మీటర్ల ఎత్తులో దీనిని పెంచవచ్చు. పెరుగుతున్న సీజన్‌ అంతటా 1000-1250 మి.మీ బాగా పంపిణీ చేయబడిన వర్షపాతం ఆపిల్‌ చెట్ల యొక్క పెరుగుదలకు మరియు ఫలవంతం కోసం చాలా అనుకూలంగా ఉంటుంది.

నేల: ఆపిల్స్‌ సాగుకి మురుగు నీటి పారుదల కల్గిన, ఒండ్రు నేలలు అనుకూలం. నేల లోతు 45 సెం.మీ మరియు ఉదజని సూచి 5.5-6.5 గా గల నేలలో ఉత్తమంగా పెరుగుతాయి.

ప్రవర్ధనం:

1. గ్రాఫ్టింగ్‌: ఆపిల్స్‌ అనేక పద్ధతుల ద్వారా ప్రవర్ధనం చేయబడతాయి. విప్‌ , టంగ్‌, క్లెఫ్ట్‌ మరియు రూట్‌ గ్రాఫ్టింగ్‌. సాధారణంగా శీతాకాలం చివర్లో గ్రాఫ్టింగ్‌ చేస్తారు. ఫిబ్రవరి-మార్చి మధ్యలో ప్రధాన కాండం పైన 10-15 సెం.మీ ఎత్తులో టంగ్‌ మరియు క్లెఫ్ట్‌ గ్రాఫ్టింగ్‌ ఉత్తమ ఫలితాలను ఇస్తుంది.

2.బడ్డింగ్‌: యాపిల్స్‌ ఎక్కువగా షీల్డ్‌ బడ్డింగ్‌ ద్వారా ప్రవర్ధనం చేయబడతాయి, ఇది అధిక శాతం విజయాన్ని ఇస్తుంది. షీల్డ్‌లో ఒక మొగ్గతో పాటు ఒక షీల్డ్‌ ముక్కను సయాన్‌తో పాటు కత్తిరించి, చురుకైన ఎదుగుదల కాలంలో ‘టి’ ఆకారంలో ఉండే గాటు ద్వారా రూట్‌ స్టాక్‌ యొక్క రిండ్‌ కింద చొప్పించబడుతుంది.

వేసవిలో మొగ్గలు పూర్తిగా ఏర్పడినప్పుడు బడ్డింగ్‌ జరుగుతుంది. కాశ్మీర్‌ లోయ, ఉత్తరాంచల్‌లోని కుమావ్‌ కొండలు, హిమాచల్‌ ప్రదేశ్‌లోని ఎత్తైన కొండలలో సెప్టెంబర్‌ మాసంలోను మరియు హిమాచల్‌ ప్రదేశ్‌లోని మధ్య కొండల్లో జూన్‌లో బడ్డింగ్‌కి అనుకూలం.

3.వేరుమూలం (రూట్‌ స్టాక్‌): చాలా ఆపిల్‌ మొక్కలు అడవి క్రాబ్‌ ఆపిల్‌ యొక్క మొక్కలపై అంటుకట్టబడతాయి. గోల్డెన్‌ డెలిషియస్‌, ఎల్లో న్యూటన్‌, వెల్డీ, ఎం.సి ఇంతోష్‌ మరియు గ్రానీ స్మిత్‌ వంటి డిప్లాయిడ్‌ రకాల విత్తనాల నుండి పొందిన మొక్కలను కూడా ఉపయోగించవచ్చు. ఎక్కువ సాంద్రతలో నాటుకోవడం కోసం వేరుమూలం (రూట్‌ స్టాక్‌) లను ఉపయోగిస్తారు.

Apple Farming Cultivation Techniques in India

Apple Farming Cultivation Techniques in India

నాటడం:

సీజన్‌: సాధారణంగా జనవరి మరియు ఫిబ్రవరి నెలలో నాటడం ఉత్తమం.

నాటే దూరం: ఒక హెక్టార్‌ ప్రాంతంలో సగటు మొక్కల సంఖ్య 200 నుంచి 1250 మధ్య ఉండవచ్చు. ఒక హెక్టార్‌ విస్తీర్ణంలో మొక్కల సంఖ్య నాటే రకం మరియు నేల సారంపై ఆధారపడి ఉంటుంది. తక్కువ సాంద్రతతో నాటుకోవాలి అనుకుంటే (హెక్టారుకు 250 మొక్కలు), ఒక మాదిరి నాటుకోవాలి అనుకుంటే (హెక్టారుకు 250-500 మొక్కలు), ఎక్కువ సాంద్రతతో నాటుకోవాలి అనుకుంటే (హెక్టారుకు 500-1250 మొక్కలు) మరియు అతి ఎక్కువ సాంద్రతతో నాటుకోవాలి అనుకుంటే ( హెక్టారుకు 1250 కంటే ఎక్కువ మొక్కలు). సాధారణంగా 10 మీటర్ల దూరంలో నాటిన రెండు నుండి మూడు పెద్ద చెట్లకు ఒక పుప్పొడినిచ్చే వృక్షం లేదా ప్రధాన కల్టివర్‌ యొక్క రెండు వరుసల కోసం ఒక వరుస పుప్పొడినిచ్చే చెట్టు అవసరం. అధిక సాంద్రతలో నాటడం కోసం పుప్పొడినిచ్చే చెట్టును వరుసగా ప్రతి ఆరవ చెట్టు తర్వాత నాటుకోవాలి.

ఎక్కువగా చతురస్ర పద్దతిలో మొక్కలను నాటుతారు.. ఈ పద్దతిలో, ప్రతి ఆరవ లేదా తొమ్మిదవ చెట్టు తర్వాత పుప్పొడినిచ్చే చెట్లను నాటుకోవాలి. నాటడానికి మరొక ప్రజాదరణ పొందిన పద్దతి దీర్ఘచతురస్రాకార పద్దతి. కొండ ప్రాంతాలలో ఆపిల్‌ తోటలు నేల కోతను నివారించడానికి మరియు రన్‌ ఆఫ్‌ తగ్గించడానికి వీలుగా కాంటూర్లపై చెట్లను నాటడం ద్వారా స్థాపించబడతాయి.

నీటిపారుదల: ఆపిల్‌ చెట్లు మట్టిలో తేమ తక్కువగా ఉంటే తట్టుకోలేవు. కాపు దశలో నీటి ఒత్తిడి వలన పండ్ల సంఖ్య మరియు పరిమాణాన్ని తగ్గిస్తుంది మరియు జూన్‌లో పిందే రాలటం అధికమవుతుంది. ఆపిల్‌ లో అధిక దిగుబడి రావాలంటే సంవత్సరం పొడవునా సమ పాళ్లలో విస్తరించిన వర్షపాతం అనుకూలం. నీటి ఒత్తిడి ఫలితంగా పూత రాలటం, అధికంగా పిందే రాలటం, తక్కువ ఉత్పత్తి మరియు నాణ్యత తక్కువగా ఉండటం.

ఏప్రిల్‌ నుండి ఆగస్టు వరకు యాపిల్‌ చెట్లు నీటి ఎద్ధడికి గురి కాకుండా చూసుకోవాలి. సాధారణంగా డిసెంబర్‌-జనవరి నెలలో ఎరువులు వేసిన వెంటనే తోటలకు సాగునీరు అందించాలి. వేసవి కాలంలో 7-10 రోజులకు ఒకసారి నీరు అందించాలి. పిందే దశలో పంటకు వారానికి ఒకసారి సాగునీరు అందించాలి. కోతకు ముందు పక్షం రోజుల్లో నీటిని అందించడం వల్ల పండ్ల రంగు గణనీయంగా మెరుగుపడుతుంది.

కత్తిరింపులు: మొక్క శక్తి మరియు ఉత్పాదకతను ప్రోత్సహించే అత్యంత ముఖ్యమైన పనులలో కత్తిరించడం ఒకటి. పండ్ల కొమ్మల వైపు పోషకాల ప్రవాహాన్ని మళ్లించడానికి మరియు మొక్కలు ఎక్కువ పండ్లను ఉత్పత్తి చేయడానికి లేదా తీవ్రమైన శాఖీయ ఎదుగుదలను ప్రేరేపించడానికి బలవంతం చేసే ఉద్దేశ్యంతో కత్తిరించడం జరుగుతుంది. కత్తిరించే సమయంలో, బలహీనంగా పెరిగే మరియు వ్యాధిసోకిన కొమ్మలను చెట్టు నుంచి తొలగిస్తారు. సాధారణంగా డిసెంబర్‌-జనవరి నెలలో ప్రతి సంవత్సరం చెట్లను కత్తిరించుతారు. ఆపిల్‌ సాగులో అవలంబించబడిన కత్తిరింపులు ఈ క్రింది విధంగా ఉన్నాయి.

ఎస్టాబ్లిషెడ్‌ స్పర్‌ సిస్టమ్‌: పండ్ల ఉత్పత్తి కోసం శాశ్వత పండ్ల స్పర్స్‌ను అభివృద్ధి చేయడమే ఈ కత్తిరించడం యొక్క లక్ష్యం. పార్శ్వాలపై స్పర్స్‌ ఏర్పడేలా చూడటం కొరకు ప్రధాన కొమ్మను ప్రతి సంవత్సరం ప్రధాన కొమ్మకు సమీపంలో బలమైన నిటారుగా ఉండే పార్శ్వాలతో పాటుగా కట్‌ చేయాలి. ఇది పార్శ్వాలకు శక్తివంతమైన స్పర్స్‌ ఏర్పడటానికి దారితీస్తుంది.

రెగ్యులేటెడ్‌ సిస్టమ్‌: సెమీ డ్వార్ఫింగ్‌ మరియు బలమైన రూట్‌ స్టాక్‌లపై పెరుగుతున్న ఆపిల్‌ కల్టివర్‌లపై సాధారణంగా రెగ్యులేటెడ్‌ ప్రూనింగ్‌ సిస్టమ్‌ చేయబడుతుంది. నాటడానికి ముందు, చెట్టు యొక్క ప్రధాన కొమ్మను 75 సెం.మీ వద్ద కత్తిరించి, దానిపై మూడు ప్రాథమిక కొమ్మలు పెరగడానికి అనుమతించబడతాయి. బలహీనమైన మరియు రద్దీగా ఉన్న కొమ్మలను కత్తిరించడం ద్వారా ప్రధాన మరియు బలమైన పార్శ్వ కొమ్మల పెరుగుదల ప్రోత్సహించబడతాయి.

రెనివల్‌ సిస్టమ్‌: శాశ్వత స్పర్స్‌ అభివృద్ధి చేయడానికి బదులుగా బలమైన కల్టివర్లలో, ప్రతి సంవత్సరం కొత్త కొమ్మలు, స్పర్స్‌ మరియు శాఖల పెరుగుదలను ప్రోత్సహించడమే లక్ష్యం. కొత్త కొమ్మల ఎదుగుదలపై మరుసటి సంవత్సరంలో పండ్లను ఉత్పత్తి చేయడానికి ప్రతి సంవత్సరం చెట్టు యొక్క ఒక భాగాన్ని కత్తిరిస్తారు, అయితే కత్తిరించని భాగాలు పండ్ల మొగ్గలను ఉత్పత్తి చేస్తాయి.

పండ్ల నాణ్యతను పెంపొందించడానికి ఉపయోగించే ప్రధాన పద్ధతుల్లో పలుచన చేయడం ఒకటి. యాపిల్స్‌లో, ఎక్కువ కాపు వల్ల చిన్న సైజు, నాణ్యత లేని పండ్లు మాత్రమే కాకుండా ప్రత్యామ్నాయ కాపుకి దారి తీస్తుంది. సరైన దశలో పలుచన చేయడం వల్ల పండ్ల పరిమాణం మరియు నాణ్యతను మెరుగుపరచవచ్చు. వివిధ రకాల రసాయనాలను ఉపయోగించి పలుచన చేయడం శ్రేయస్కరం.
కెమికల్‌ థిన్నర్‌లను చాలా వేడి మరియు పొడి పరిస్థితుల్లో వాడరాదు, ఎందుకంటే ఇది శోషణను తీవ్రంగా ప్రభావితం చేస్తుంది. మొత్తం చెట్టుని కవర్‌ చేయడం కొరకు పిచికారీ ని క్షుణ్నంగా చేయాలి. కొన్నిసార్లు కెమికల్‌ తిన్నింగ్‌ కాల్షియం లోపానికి దారి తీస్తుంది, అందువల్ల పలుచన చేసిన తరువాత తగినంత కాల్షియం పోషకాన్ని అందించాలి.

ప్రతి 40 ఆకులకు ఒక పండును నిలుపుకోవడం వాంఛనీయమైనది. ఇది పండును సుమారు 15-20 సెం.మీ దూరంలో ఉంచుతుంది మరియు ప్రతి స్పర్‌కు ఒకే ఒక పండు ఉంటుంది.

ఎరువుల యాజమన్యం:
ఒక సంవత్సరం వయస్సు ఉన్న చెట్టుకు 10 కిలోల పశువుల ఎరువుతో పాటు ఇతర ఎరువులను కలిపి వేయాలి. సాధారణంగా, పూర్తిగా పెరిగిన చెట్లకు ప్రతి మొక్కకు సంవత్సరానికి 350 గ్రాముల నత్రజని, 175 గ్రాముల భాస్వరం మరియు 350 గ్రాముల పొటాష్‌ వేయాలి. కొన్ని చెట్లపై జింక్‌, బోరాన్‌, మాంగనీస్‌ మరియు కాల్షియం లోపాన్ని గమనించవచ్చు, దీనిని ఆకులపై తగిన రసాయనాలను పిచికారీ చేయడం ద్వారా సరిచేయవచ్చు.

మొక్కల సంరక్షణ:
యాపిల్‌ స్కాబ్‌: వెంటురియా ఇనాఈక్వలిస్‌
లక్షణాలు: ఆకులపై పసుపు లేదా క్లోరోటిక్‌ మచ్చలు ఆకులు మరియు పండ్లపై ముదురు ఆలివ్‌ ఆకుపచ్చ మచ్చలు ఉంటాయి. ఆకులు మెలితిరుగుతాయి, తీవ్రంగా సోకిన ఆకులు పసుపు రంగులోకి మారి చెట్టు నుండి రాలిపోతాయి.
నివారణ: ఆకు చిగుళ్ళు వెలువడిన వెంటనే తడి కాలం ఉండే అవకాశం ఉంటే బోర్డెక్స్‌ మిశ్రమం వంటి శిలీంధ్రనాశినులను అప్లై చేయాలి.

కాయ కుళ్ళు:
లక్షణాలు: ఊదా రంగు మచ్చలు లేదా వృత్తాకార పుండ్లు మధ్యలో గోధుమ రంగులో ఉంటాయి మరియు మార్జిన్‌ వద్ద ఊదా రంగులో ఉంటాయి. పండుపై , ఊదా రంగు గాయాలు మరియు/లేదా గోధుమ రంగు నలుపు వలయాలు ఉంటాయి.
యాజమాన్యం: వ్యాధి వ్యాప్తిని తగ్గించడం కొరకు చెట్ల నుంచి చనిపోయిన కలప, పండ్లు మరియు క్యాంకర్‌లను తొలగించండి చెట్టు యొక్క కత్తిరించిన కొనలకు శిలీంధ్రనాశినులను అప్లై చేయడం ద్వారా వ్యాధిని నియంత్రించవచ్చు.
ఫైర్‌ బ్లైట్‌: ఎర్వినియా అమిలోవోరా
లక్షణాలు: మొక్క అగ్నికి కాలిపోయినట్లు కనిపిస్తుంది. వ్యాధి సోకిన ప్రాంతాల్లో నీటితో తడిసిన మచ్చలు ఉండవచ్చు.
నివారణ: వ్యాధిసోకిన కలపను కత్తిరించాలి. వ్యాప్తి చెందకుండా నిరోధించడం కొరకు స్ట్రెప్టోమైసిన్‌ పిచికారీ చేయాలి.

చీడ పీడలు:
నల్లి (ఆఫీడ్స్‌): ఆకులు మరియు మొక్క కాండం యొక్క దిగువ భాగంలో చిన్న మృదువైన శరీర కీటకాలు గుంపులు గుంపులుగా ఉంటాయి. సాధారణంగా ఆకుపచ్చ లేదా పసుపు రంగులో ఉండే ఆపిల్‌ అఫిడ్‌ లు తెలుపు, ఉన్ని లాంటి పదార్థం తో కప్పబడి ఉంటాయిబీ ఆకుపచ్చ ఆపిల్‌ అఫిడ్స్‌ ముదురు ఆకుపచ్చ రంగులో ఉంటాయి, అవి పొదగడానికి ముందు మరియు అవి పరిపక్వత చెందుతున్నప్పుడు ముదురు ఆకుపచ్చ మచ్చలతో పసుపు-ఆకుపచ్చగా మారతాయిబీ ఒకవేళ నల్లి తీవ్రత అధికం అయితే, ఆకులు పసుపు రంగుకి మారి ముడతలు పడతాయి. నల్లులు ఆకులపై పత్ర హరితాన్నితిని అవి విసర్జించిన వ్యర్ధ పదార్ధాల వల్ల తేనె లాంటి జిగట పదార్ధం ఏర్పడుతుంది. ఇది మొక్కలపై మసి బూజు పెరగడాన్ని ప్రోత్సహిస్తుంది.

యాజమాన్యం: ఒకవేళ నల్లి ఉదృతి కేవలం కొన్ని ఆకులు లేదా రెమ్మలకు పరిమితం అయినట్లయితే, అప్పుడు నియంత్రణ కొరకు పురుగు సోకిన కొమ్మలను కత్తిరించవచ్చు. సబ్బు ద్రావణంతో మొక్క ఆకులు పూర్తిగా తడిసేల పిచికారి చేయాలి. పొటాషియం ఉప్పు లేదా కొవ్వు ఆమ్లాలతో కూడిన సబ్బు ద్రావణం నల్లులను చంపుతుంది, కానీ మొక్కలకు హాని చేయదు.

పండు ఈగ:
లక్షణాలు: పండ్ల ఉపరితలంపై సూదితో గుచ్చిన గుంతలు ఏర్పడతాయి. పండు లోపల భాగం గోధుమ రంగులోకి మారి క్రమంగా కుళ్ళిపోవడం జరుగుతుంది.

యాజమాన్యం: రెక్కల పురుగులను ఆకర్షించడం కొరకు ఎరుపు గోళాకార జిగట పెట్టెలను ఉపయోగించాలి, ప్రతి 100 ఆపిల్‌ పండ్లకు ఒక ట్రాప్‌ ఉంచాలి. రెక్కల పురుగులు గుడ్లు పెట్టకుండా నిరోధించడం కొరకు పండ్ల చుట్టూ పాలిథీ¸న్‌ బ్యాగులను కట్టాలి. పండ్లకు గాలి సరఫరా అయ్యేలా చూడటం కొరకు బ్యాగుల నుంచి మూలలను కట్‌ చేయండి. గుడ్లు పెట్టడానికి ముందు పండ్లను క్రిమిసంహారిణితో పిచికారీ చేయండి.

కాడ్లింగ్‌ మాత్‌: సైడియా పోమోనెల్లా

లక్షణాలు: పండ్లలో రంధ్రాలు మరియు బొరియలు ఏర్పడతాయి. రంధ్రాలు పూర్తిగా కీటక విసర్జనతో నింపబడతాయి. గాయాలు నిస్సారంగా ఉండవచ్చు లేదా పండ్ల యొక్క కోర్‌ వరకు విస్తరించిన లోతైన బొరియలు కావొచ్చు.

యాజమాన్యం:
1. అసిటామిప్రిడ్‌ కీటకనాశినిని పిచికారి చేయాలి.
2. సేంద్రీయ వినియోగం కోసం వేప నూనె వాడాలి.
3. లింగాకర్షణ బుట్టలను వాడి సంపర్కానికి కావలసిన మగ రెక్కల పురుగుల సంఖ్య తగ్గించాలి.

Apple Cultivation in India

Apple Cultivation in India

కోత: సాధారణంగా సెప్టెంబర్‌-అక్టోబర్‌ నెలలో ఆపిల్‌ పండ్లు కోతకు సిద్ధంగా ఉంటాయి. పండ్లు పండిరచే వైవిధ్యాన్ని బట్టి పుష్పాలు వికసించిన తరువాత 130-150 రోజుల్లోపు పరిపక్వత చెందుతాయి. పండ్లు పండడం అనేది రంగు, ఆకృతి, నాణ్యత మరియు రుచి అభివృద్ధిలో మార్పుతో సంబంధం కలిగి ఉంటుంది. కోత సమయంలో పండ్లు ఏకరీతిగా, దృఢంగా మరియు క్రిస్ప్‌గా ఉండాలి. పండ్లు పక్వానికి వచ్చే సమయానికి చర్మం యొక్క రంగు పసుపు-ఎరుపు రంగులో ఉంటుంది. అయితే, పండ్ల నాణ్యత మరియు నిల్వ కాలం పంట కోత పై ఆధారపడి ఉంటుంది.

దిగుబడి: ఆపిల్‌ చెట్టు నాటిన నాలుగవ సంవత్సరం నుండి కాపుకి వస్తుంది. ఆపిల్‌ తోట సంవత్సరానికి సగటున 10-20 కిలోలు/చెట్టు దిగుబడిని ఇస్తుంది.

తూనమ్‌. శ్రీకాంత్‌, బి. మారుతి, ఎమ్‌. సుప్రియ
శ్రీ కొండా లక్ష్మణ్‌ తెలంగాణ రాష్ట్ర ఉద్యాన విశ్వవిద్యాలయం

Also Read: మాగాణి మినుములో కలుపు యాజమాన్యం అవసరమా.!

Leave Your Comments

Blackgram Cultivation: మాగాణి మినుములో కలుపు యాజమాన్యం అవసరమా.!

Previous article

Carrot Cookies: క్యారెట్‌తో ‘‘కుకీస్‌’’ తయారుచేసే విధానం

Next article

You may also like